Oktober 2023
De buurtbatterij: doodlopende weg of kansrijke oplossing?
De energietransitie vraagt in Nederland voortdurend om nieuwe oplossingen. Ons elektriciteitsnet is tweerichtingsverkeer geworden, wat op momenten voor overbelasting van het net kan zorgen. Het opslaan van zelfopgewekte energie in een buurtbatterij is in potentie een mooie oplossing voor dit probleem, maar levert in de praktijk nog flink wat obstakels op. Lukt het de buurtbatterij om een prominente rol in te nemen in ons energielandschap?
Op een buurtbatterij kunnen meerdere huishoudens in een wijk worden aangesloten. Zij kunnen hun zelfopgewekte energie die ze op dat moment niet gebruiken in de batterij opslaan en er later weer uithalen. Enerzijds is dit voor de buurtbewoners zelf een manier om hun zelfopgewekte energie beter te benutten, terwijl de batterij anderzijds ook maatschappelijke voordelen biedt. Buurtbatterijen kunnen de druk op het elektriciteitsnet verlichten en helpen zo ook om netcongestie te voorkomen. Dit draagt bovendien bij aan het verlagen van de netbeheerkosten.
‘Op papier zijn buurtbatterijen een logische keuze, maar in de praktijk komen nog veel issues naar voren’, ziet energiespecialist Haike van de Vegte. Al jaren is hij betrokken bij onderzoek naar en implementatie van batterijen – onder meer de buurtbatterij – in Nederland. De techniek is het probleem niet, vertelt hij. Maar de toepassing in de praktijk dus wel. ‘Er zitten nog veel haken en ogen aan, in de vorm van praktische, juridische, contractuele en financiële zaken. De vraag is daarbij vooral wie waarvoor verantwoordelijk is of wordt.’
Wat is een buurtbatterij?
Brendan de Graaf is directeur van Lyv, een bedrijf dat energiemanagementsystemen ontwikkelt. Buurtbatterijen, inclusief bijbehorende software, behoren ook tot het aanbod van Lyv. Ook De Graaf ziet dat er nog een lange weg te gaan is. Maar nog voor de uitdagingen die Van de Vegte noemt naar voren komen, pleit hij allereerst voor een duidelijke definitie van het begrip ‘buurtbatterij’. ‘Voor mij is een buurtbatterij een batterij met een directe koppeling met de gebruikers, de bewoners uit de directe buurt’, begint De Graaf. ‘Maar het begrip wordt te pas en te onpas gebruikt. Ook in situaties waar ik me afvraag of je van een buurtbatterij kunt spreken. Op het moment dat een batterij in een woonwijk staat, maar alleen wordt gebruikt voor energiehandel, dan is dat voor mij geen buurtbatterij.’
Een gemeenschappelijke definitie is er nog niet, en dat zorgt voor onduidelijkheid. Als bedrijven op een bedrijventerrein bijvoorbeeld een gezamenlijke batterij inzetten, is dit ook een batterij met een directe koppeling met gebruikers uit de buurt. ‘Maar dit zit al op de grens van wat een buurtbatterij moet zijn.’ Precies daarom is het dus zaak om een eenduidige definitie te formuleren. ‘De kernvraag daarbij is: wat willen we met een buurtbatterij bereiken of oplossen? Als we de politiek om nieuwe wet- en regelgeving gaan vragen, is het cruciaal om dit helder te hebben.’
Volgens Ben de Graaf van Lyv is de buurtbatterij er vooral ten behoeve van de buurtbewoners en niet om er geld aan te verdienen.
Alternatief voor thuisbatterij
In de definitie van De Graaf is de buurtbatterij er vooral ten behoeve van de buurtbewoners en niet om er geld aan te verdienen. In die zin is het vooral een alternatief voor de thuisbatterij. In die vergelijking zijn er goede argumenten voor de buurtbatterij aan te voeren. ‘Als het gaat over het oplossen van maatschappelijke problemen als netcongestie en hoge netbeheerkosten, past een gezamenlijke batterij beter’, aldus Van de Vegte. ‘Een buurtbatterij is gedreven door een gemeenschappelijk en maatschappelijk belang, terwijl een thuisbatterij wordt geoptimaliseerd op individueel voordeel.’
Voor particulieren klinkt het gezamenlijk aanschaffen van een buurtbatterij bovendien aantrekkelijker dan zelf vele duizenden euro’s uitgeven aan een thuisbatterij. Maar De Graaf trekt de vaak genoemde financiële voordelen in twijfel. ‘Schaalvoordeel wordt wel eens aangehaald, maar zo’n batterij moet echt substantieel groter zijn dan een thuisbatterij voordat hij echt voordelig is. En spreek je dan nog van een buurtbatterij? Wat men ook vaak vergeet, is waar de batterij komt te staan. Of dat nu een huisje of een container is, het kost ook geld. Daarnaast moet er een aansluiting komen en moeten vergunningen worden geregeld. Kijken we puur naar het realiseren van een project, dan lukt dat sneller met honderd thuisbatterijen dan met één buurtbatterij.’
Zo komt ook De Graaf op de ‘haken en ogen’ die Van de Vegte al eerder noemde. De vraag is niet alleen hoe, maar allereerst ook: wie dit moet oplossen?
Energy Storage NL
Een partij die sowieso een rol zal moeten spelen, is Energy Storage NL. Sinds tien jaar zet deze brancheorganisatie zich in om de volgende stappen in de energieopslagsector verder te ontwikkelen. ‘Onze belangrijkste rol is om verschillende partijen met elkaar te verbinden’, vertelt branchemanager Jeroen Neefs. ‘We hebben inmiddels 140 leden uit verschillende sectoren. Batterijontwikkelaars, softwarepartijen, maar bijvoorbeeld ook kennisinstellingen, netbeheerders, financiers en verzekeraars. Het zijn partijen die elkaar normaal gesproken misschien niet vaak tegenkomen, maar die in de puzzel van energieopslag wel allemaal een stuk te leggen hebben.’
Naast het samenbrengen van die verschillende partijen, noemt Neefs nog twee belangrijke taken van de brancheorganisatie. ‘Energy Storage NL dient ook als kenniscentrum voor energieopslag. Zo hebben we specifieke werkgroepen die zich richten op onder meer de ontwikkelingen in de Nederlandse markt, de grootste belemmeringen en veiligheidskwesties. We proberen ons steentje bij te dragen door die kennis te vergaren en te verspreiden. Tot slot zijn we ook belangenbehartiger van de branche. De wet- en regelgeving is nog lang niet op orde en wij moeten helpen dat te veranderen. Het doel is om de regelgeving zo in te richten dat deze het toepassen van energieopslag kan versnellen, in plaats van belemmeren.’
Een buurtbatterij wordt als veiliger alternatief ervaren dan een batterij die in huis staat.
Business case
Het financiële aspect is volgens Neefs een van de voornaamste hordes die nog te nemen zijn om batterijen – dus ook buurtbatterijen – op grotere schaal te implementeren. ‘De techniek is al vrij ver. Nu is het zaak om de business case kloppend te krijgen: hoe kunnen we van de batterij een rendabel product maken, zodat er daadwerkelijk projecten kunnen worden gefinancierd? Of het nu gaat over batterijen bij zonne- en windparken, of buurt- of thuisbatterijen; die business case is overal een uitdaging.’
Ook De Graaf merkt dat het ontbreken van een goede business case op dit moment het voornaamste obstakel vormt. ‘Alle pilots die er tot dusver zijn geweest, draaiden op subsidie. Wij krijgen wel verschillende aanvragen voor buurtbatterijen, maar op het moment dat mensen daarvoor geen financiële ondersteuning hebben, wordt het een moeilijk verhaal. In de praktijk is dat eigenlijk altijd het geval.’
Bal ligt bij politiek
De Graaf stelt dat er eerst wijzigingen in de wet- en regelgeving nodig zijn om van de buurtbatterij een rendabel product te maken. ‘Voor buurtbatterijen is er op dit moment geen vrijstelling van energiebelasting. Als je stroom uit een buurtbatterij trekt, is dat voor de wet hetzelfde als stroom inkopen. Dat het je eigen stroom is, maakt daarin geen verschil. Als de politiek daar iets aan kan doen, creëer je een gelijk speelveld met de thuisbatterij.’ Daarnaast is het zo dat elk huishouden op dit moment apart betaalt voor het gebruik van het elektriciteitsnet. Deze kosten zijn minder wanneer een aantal huishoudens en een batterij de netaansluiting delen, maar ook dit is wettelijk nog niet geregeld.
De bal ligt wat dat betreft dus bij de politiek. En de politieke aandacht voor deze kwestie lijkt ook toe te nemen. Zo zijn er partijen die hopen dat het afbouwen van de salderingsregeling de inzet op elektriciteitsopslag ten goede zal komen. VVD, D66 en ChristenUnie vroegen in januari om een apart programma, gericht op het vereenvoudigen van de aanschaf en financiering van buurtbatterijen. Eerder al, in augustus 2022, nam de Kamer een motie aan waarin de regering werd gevraagd onderzoek te doen naar de potentiële rol van buurtbatterijen op het toekomstige elektriciteitsnet. Binnenkort zal energieminister Rob Jetten een ‘routekaart energieopslag’ presenteren, waarmee meer duidelijk moet worden over de rol die buurtbatterijen kunnen en moeten spelen.
Het ontbreken van een goede business case vormt voornaamste obstakel
Inpassingskader
Maar ook andere partijen zitten niet stil als het gaat om het creëren van mogelijkheden voor batterijopslag. ‘Veel aanvragen krijgen op dit moment een ‘nee’ van netbeheerders, omdat er op veel plekken helemaal geen ruimte voor is’, licht Van de Vegte toe. ‘Een batterij wordt dan gezien als bijdrager aan het probleem, in plaats van een oplossing. Daar zijn goede redenen voor, maar tegelijkertijd is het jammer. Want als je een batterij goed zou configureren – met duidelijke afspraken over bijvoorbeeld de grenswaarden die deze mag hebben – dan kan dat een oplossing bieden.’
Daarom voert Energy Storage NL momenteel gesprekken met netbeheerders over het ontwikkelen van een inpassingskader van batterijen. ‘We zien een enorme toename van het aantal batterijaanvragen’, aldus Neefs. ‘Netbeheerders zijn intussen bezig met de vraag hoe ze batterijen willen aansluiten. Ze willen leren van de fouten die zijn gemaakt met zonne-energie, toen er te weinig rekening is gehouden met de mogelijkheden en beperkingen van de infrastructuur. Daarom kijken ze nu goed naar geschikte opslaglocaties. Dat is terecht, maar die fase moet niet té lang duren. Het is ook zaak dat de wachtrij slinkt, zodat we gezamenlijk sneller vooruit kunnen.’
Netbeheerders willen op voorhand in de infrastructuur voldoende rekening houden met batterijsystemen.
Draagvlak en veiligheid
Neefs merkt dat het nut en de noodzaak van de batterij bij belangrijke partijen als netbeheerders, het ministerie van EZK en toezichthouder ACM inmiddels bekend is. Zeker als het gaat om buurtbatterijen, is het echter ook belangrijk om de buurtbewoners mee te krijgen. Van de Vegte: ‘Op papier is er ontzettend veel draagvlak. Maar op het moment dat het prijskaartje en vooral ook de veiligheidskwesties om de hoek komen kijken, kan er onder de wijkbewoners weerstand ontstaan. Ik denk dat educatie en bewustmaking kan helpen om dat tegen te gaan. Plak op een buurtbatterij wat informatie over wat het doet en waar de stroom heen gaat.’
Hetzelfde constateert Neefs als het gaat om draagvlak bij de lokale politiek. ‘We zullen gemeentes en provincies goed moeten meenemen. Nu horen we soms nog de vraag: ‘Waarom in mijn gemeente?’ Maar het besef zal moeten komen dat voor elke gemeente een rol is weggelegd in het faciliteren van opslag, bijvoorbeeld in het verstrekken van vergunningen. Daar moeten gemeentes nu al mee aan de slag, anders missen ze de boot.’
Hoe het dan zit met die veiligheidskwesties? ‘De gevaren die aan batterijen kleven, worden serieus genomen’, verzekert Neefs. ‘Er komt een beleidskader met concrete afspraken over het veilig plaatsen van batterijen. Zo weten veiligheidsregio’s en brandweerkorpsen ook hoe ze moeten handelen als er toch iets misgaat.’ Daar voegt De Graaf aan toe dat de veiligheidsrisico’s door de samenstellingen van hedendaagse batterijen sowieso minimaal zijn. ‘Als er al risico’s zijn, wordt een buurtbatterij nog steeds als veiliger alternatief ervaren dan een batterij die in huis staat.’
Toekomst van de buurtbatterij
De vraag of de buurtbatterij een grote rol zal spelen in de energietransitie, is volgens De Graaf nog moeilijk te beantwoorden. ‘Het wachten is tot iemand de eerste stap gaat zetten. Dat begint bij een duidelijke definitie. Er is wel een duidelijke roep aan het ontstaan om dit mogelijk te maken, zeker nu de problemen op het net toenemen. Maar zoals gezegd moet er eerst een goede business case zijn. Deze hoeft niet eens winstgevend te zijn, kostenneutraal is genoeg.’
‘We moeten vooral gericht kijken naar waar de buurtbatterij kans heeft’, oppert Van de Vegte. ‘Er zullen bepaalde ‘sweet spots’ zijn waar het een goede oplossing is. Tegelijkertijd moeten we ook erkennen dat het op een gegeven moment te laat kan zijn. Als de thuisbatterij opkomt, geoptimaliseerd voor individuele partijen, dan zal de belangstelling voor de buurtbatterij afnemen.’ Toch merkt Van de Vegte ook de ‘duidelijke roep’ die De Graaf noemt. ‘Het afbouwen van de salderingsregeling, het congestieprobleem; ik merk dat de aandacht voor buurtbatterijen als mogelijke oplossing toeneemt. Het zou mooi zijn als we deze aandacht kunnen gebruiken als momentum om volgende stappen te zetten.’
Neefs ziet de toekomst van de buurtbatterij rooskleurig in, maar benadrukt dat geen opslagmethode de voorkeur krijgt boven een andere. Sterker nog, een wisselwerking tussen de verschillende opslagmethodes is volgens hem noodzakelijk om de energietransitie te laten slagen. ‘Om langere periodes met weinig zon of wind te overbruggen, zul je naast batterijen ook warmte- en moleculenopslag nodig hebben. Momenteel zien we ook veel projecten waarin op wijkniveau wordt geïnvesteerd in een warmteopslagsysteem – vergelijkbaar met de bedoeling van een buurtbatterij: het delen van duurzame warmte met andere buurtbewoners. Dergelijke oplossingen zullen uiteindelijk ook een plek krijgen in ons energielandschap.’
Tekst: Rob van Mil
Fotografie: Liander, Lyv, iStock
Meer weten over innovatieve technieken en ontwikkelingen?
Meld u dan nu aan voor onze gratis nieuwsbrief.