Verduurzaming van voetbalstadions: de route en resultaten bij Go Ahead Eagles

Sparta Rotterdam liet graag zien hoe zij werkt aan duurzaamheid.

Onderzoeksopzet

De Go Ahead Eagles hebben als thuisbasis de Adelaarshorst in Deventer. Dit voetbalstadion ligt midden in een woonwijk, waar menig bewoner uiteraard supporter is. Het stadion wordt meer dan eens met typische Engelse stadions vergeleken. Met de nodige aandacht voor architectuur biedt de Adelaarshorst, zonder te misstaan op haar locatie, na meerdere aanpassingen inmiddels plaats aan een kleine tienduizend supporters. In 2015 zijn de hoofdtribune en de tribune aan één korte zijde verbouwd. De tribunes aan de twee andere zijden moeten nog volgen. Deze voorziene bouwkundige aanpassingen en de inrichting en ligging van het terrein, vormen kansen om ambities qua duurzaamheid een invulling te gaan geven. Hier kwam Saxion in beeld om op basis van onderzoek door studenten nieuwe ontwerpen voor de Adelaarshorst aan te reiken. Na een nadere kennismaking met de voetbalclub en haar faciliteiten, is er een literatuurstudie opgepakt om een beeld te krijgen van wat duurzaamheid is en welke onderzoeken naar duurzame technieken en maatregelen al zijn gedaan. Vervolgens is al vrij snel ingezet op het verkrijgen van empirisch onderzoeksmateriaal door andere professionele voetbalclubs in het betaald voetbal te bezoeken en kennis te nemen van de daar toegepaste duurzaamheidstechnieken en -maatregelen. Na zes organisaties te hebben bezocht, is een businessavond voor een deel van de partners van Go Ahead Eagles georganiseerd, waarbij het onderzoeksvoorstel en de eerste resultaten van de stadionbezoeken zijn gepresenteerd. Tijdens deze businessavond is ook een brainstormsessie met de aanwezige partners gehouden, waar duurzaamheidstechnieken en -maatregelen door de aanwezige partners zijn voorgedragen. Deze suggesties zijn door de onderzoekers nader geanalyseerd en geordend aan de hand van de duurzaamheidsthema’s uit de Triaden-benadering van Entrop en Brouwer [3]. Met de Triple P-benadering (people, planet, profit) [4] in gedachte zijn de voorgestelde technieken en maatregelen bij elkaar gebracht en uitgewerkt in ontwerpen voor de opdrachtgever. Tot slot zijn de best toepasbare ideeën ondergebracht in één integraal adviesontwerp.

1. Van de deelontwerpen zijn de beste ideeën gecombineerd en geïntegreerd in een eindontwerp.

Theoretisch kader

De verduurzaming van gebouwen en het gedrag van mensen heeft al lange tijd de aandacht. In 1987 verschafte de vn-commissie Brundtland al een definitie voor duurzame ontwikkeling, namelijk ‘een ontwikkeling die voorziet in de behoeften van de huidige generatie, zonder de behoeften van toekomstige generaties, zowel hier als in andere delen van de wereld, in gevaar te brengen’ [5]. Wanneer het aankomt op investeringen of projecten wees Elkington [4] op bij voorkeur een evenwicht tussen sociale, ecologische en economische belangen; deTriple P-benadering. Net als veel andere organisaties is ook Go Ahead Eagles op zoek naar innovaties die hun accommodaties en bedrijfsvoering duurzamer maken, maar ook aantrekkelijke maken en financieel verantwoord zijn. Een innovatie of vernieuwing kan betrekking hebben op nieuwe ideeën, goederen, diensten en processen [6]. Innovatie kan plaatsvinden binnen organisaties, maar ook binnen bredere – sociale – verbanden. Het innovatieproces omvat het geheel van menselijke handelingen gericht op vernieuwing (van producten, diensten, productieprocessen enzovoort). Of een kortere beschrijving: ‘Innovation is the process of creating value by applying novel solutions to meaningful problems’ [7]. In dit project werd in lijn van deze definitie aangestuurd op voor de opdrachtgever nieuwe, maar betekenisvolle toepasbare duurzame technieken en maatregelen. Duurzaamheid is echter een breed begrip dat vele aspecten kan omvatten. Om het onderwerp behapbaar te maken is het belangrijk in een onderzoeksproject van een beperkte omvang, keuzes te maken rondom de op te pakken aspecten. Gezien de ligging van het sportcomplex, de ervaren mobiliteitsproblemen en de technische achtergrond van de betrokken studenten, is er voor gekozen de Triaden-benadering [3] te gebruiken. De drie bekende stappen uit de Trias Energetica (behoefte beperken, hernieuwbare bronnen in zetten en efficiënt en effectief maken) zijn daarbij voor in totaal vijf aspecten beschikbaar. Deze aspecten zijn mobiliteit, ruimte-, energie-, materiaal- en waterverbruik.

Tabel 1. Overzicht duurzaamheidstechnieken en -maatregelen, verkregen via de stadionbezoeken.

Tabel 2. Overzicht duurzaamheidstechnieken en -maatregelen, verkregen via de brainstormsessie tijdens de businessavond. Er waren geen suggesties voor het waterverbruik.

Resultaten

Er zijn verschillende clubs uit het betaalde voetbal benaderd om uitleg te geven over hoe zij handen en voeten geven aan duurzaamheid in hun accommodaties. fc Groningen, Sparta Rotterdam, Heracles Almelo, fc Twente en Ajax reageerden positief en waren bereid om op locatie meer uitleg te geven over toegepaste maatregelen en de overwegingen daarachter. De duurzaamheidcoördinator van Royal Haskoning bhv, als ingenieursbureau betrokken bij het nieuwe ­Feyenoord City, was eveneens bereid uitleg te geven over welke technieken en maatregelen in hun ontwerp momenteel worden meegenomen. Om de resultaten van deze bezoeken te structureren zijn de vijf aspecten uit de genoemde Triaden-benadering gebruikt als leidraad (tabel 1). Op 8 november 2019 zijn bedrijven werkzaam in of adviserend aan de bouwsector uit de achterban van Go Ahead Eagles bijeengekomen om samen te brainstormen over welke technieken en maatregelen de verduurzaming van de faciliteiten kunnen helpen. De resultaten van deze sessie zijn eveneens geordend en bijeengebracht (tabel 2). Het is hierbij opvallend dat er geen technieken of maatregelen wat betreft de verduurzaming van het waterverbruik zijn aangedragen. De aanwezige partijen hadden niet in het bijzonder kennis van dit aspect en meenden geen aanvullende suggesties te kunnen doen op datgeen wat al bekend was geworden vanuit de stadionbezoeken.

Tabel 3. Overzicht duurzaamheidstechnieken en -maatregelen in de verschillende ontwerpen.

Analyse

De onderzoekers hebben de aangedragen technieken en maatregelen nader geanalyseerd wat betreft hun toepasbaarheid en impact. Er is besloten om vanuit drie invalshoeken ontwerpen voor het sportcomplex te maken met daarin toepasbare en impactvolle aangedragen suggesties. De invalshoeken hebben, in analogie met de Triple P-benadering, drie ontwerpen opgeleverd waarin achtereenvolgens de mens (People), het milieu (Planet) en de economische belangen (Profit) centraal staat. Van deze deelontwerpen zijn de beste ideeën gecombineerd en geïntegreerd in een eindontwerp (figuur 1).

Verschillende clubs uit het betaalde voetbal werden benaderd voor informatie, waaronder ook Ajax en FC Twente.

Het gebruik van een zonnecollector met heat pipe-systeem, een hemelwateropslagsysteem en ledverlichting zal een besparing op de gebruikskosten van het sportcomplex opleveren. Een Ecovat kan als warmteopslag voor het stadion en omliggende woningen in de wijk dienen. Daarnaast kan Go Ahead Eagles haar inkomsten vergroten door enkele faciliteiten en ruimten te verhuren. Het aanbod van dergelijke voorzieningen kan ook de aantrekkelijkheid van de wijk vergroten. De drukke verkeerssituatie in de wijk rondom voetbalwedstrijden zal met de inzet van een nieuwe opgesteld mobiliteitsplan, met daarin onder andere de komst van pendeldiensten, afnemen. Door extra parkeervoorzieningen moet ook de overlast van verkeerd gestalde fietsen rondom het stadion kunnen worden verminderd. Qua materiaalgebruik biedt het gebruik van stoelen gemaakt van kunststof uit suikerriet uitkomst. De hoeveelheid afval bij wedstrijden moet bij voorkeur worden verminderd door drinkbekers her te gebruiken of in elk geval te recyclen.

Conclusies en aanbevelingen

Over duurzame technieken en maatregelen voor de woning- en utiliteitsbouw is veel bekend en het energiegebruik kan van dergelijke gebouwen zelfs op voorhand aan de hand van het ontwerp redelijk nauwkeurig worden bepaald. In dit project is het ons opgevallen dat verschillende voetbalclubs al duurzame technieken en maatregelen hebben toegepast. Er is hierover echter vrij weinig openbaar vastgelegd, terwijl veel voetbalclubs van de ervaringen en kennis kunnen profiteren. Wij concluderen dat de verduurzaming van stadions en de bijbehorende accommodaties maatwerk is, waarbij we oog moeten hebben voor lokale omstandigheden. Voetbal is echter wel een enorme markt, waar heel veel mensen en bedrijven met elkaar in contact staan. Als we deze gemeenschap verder kunnen verduurzamen, wordt dit nationaal gedragen. In dit onderzoek zijn in principe vooral reeds beschikbare technieken en maatregelen opgehaald in de betaalde voetbal zelf en in de bouw- en installatiesector. Er liggen ongetwijfeld nog kansen in de chemische industrie en maakindustrie die raken aan het verduurzamen van de processen die plaatsvinden in stadions. Wanneer de monitoring van het energiegebruik van stadions en bijbehorende accommodaties nauwkeurig plaatsvindt, dan zou het op termijn ook mogelijk moeten zijn om op voorhand de effecten van bepaalde technieken en maatregelen in te schatten. Dit laatste was helaas in dit project nog een brug te ver, maar voor enkele maatregelen kon natuurlijk al wel concreet aan de voorziene besparing worden gerekend. Mogelijk dat hier een mooie rol voor de knvb ligt in samenwerking met hogescholen en lokale overheden. Een kennisbank voor het verduurzamen van sportaccommodaties kan de verenigingen ook financieel gezien helpen.

Literatuur
1. Swart J. de et al., ‘De kracht van voetbal – sturen op de maatschappelijke impact van voetbal’, PwC - knvb, Amsterdam, 2015.
2. Bos R., Bruggink E., Hoekstra R., Koopman T., Roekevisch J., Wuestman W., ‘Go Ahead to the Future; haalbaarheidsonderzoek Go Ahead Eagles’, Saxion, Enschede, 2020.
3. Entrop A.G., Brouwers H.J.H., ‘Assessing the sustainability of buildings using a framework of triad approaches’, Journal of Building Appraisal, Springer Nature, Berlijn (D), 2010.
4. Elkington J., ‘Cannibals with forks; the triple bottom line of 21st century business’, Capstone Publishing Ltd, Oxford (vk), 1999.
5. Verenigde Naties, ‘Report of the World Commission on environment and development: our common future’, New York (vs), 1987.
6. Stivako, ‘Innovatie’, https://www.stivako.nl/innovatie.html (opgeroepen 23-09-2019).
7. Dwyer J. ‘What is innovation: why almost everyone defines it wrong’, https://digintent.com/what-is-innovation/ (opgeroepen 23-09-2019).

Auteurs
- A.G. Entrop, associate lector Duurzame Leefomgeving, lectoraat Duurzame Leefomgeving, School of Business, Building & Technology, Saxion.
- R. Hoekstra, student civiele techniek, School of Business, Building & Technology, Saxion.
- J. Roekevisch, student ondernemerschap & retail management, School of Business, Building & Technology, Saxion.

Auteurs: A.G. Entrop, R. Hoekstra, J. Roekevisch, School of Business, Building & Technology, Saxion.
Fotografie: Bram van de Biezen, industrie

Meer weten over innovatieve technieken en ontwikkelingen?
Meld u dan nu aan voor onze gratis nieuwsbrief.