Oktober 2021
Uniforme verlichting bij Elopak pakt zeer goed uit
Elopak uit Terneuzen is producent van bedrukte kartonnen verpakkingen voor onder meer zuivelproducten. Toen in de productiehallen nieuwe verlichting moest komen, is alle expertise aangetrokken om de juiste keuze te maken. Inmiddels is in bijna alle hallen dezelfde lijn ledverlichting geïnstalleerd. Hiermee is de gewenste homogene verlichting gerealiseerd die de veiligheid, kwaliteit en het werkcomfort verhogen en het energieverbruik verlagen.
Er zijn maar weinig mensen die nooit een verpakking van Elopak in handen hebben gehad. Het bedrijf levert namelijk wereldwijd bedrukte kartonnen verpakkingen voor hoofdzakelijk de voedingsindustrie (onder andere zuivel- en vruchtensappen), maar ook bijvoorbeeld wasmiddelen. In alles wat het bedrijf doet klinkt circulariteit, duurzaamheid en klimaatneutraal door. Zo zijn de verpakkingen van recyclebaar materiaal, het karton gemaakt van hout uit gecertificeerde bossen en het plastic laagje aan de binnenkant op basis van tallolie uit het bos in plaats van aardolie. Verder is het bedrijf sinds 2016 klimaatneutraal verklaard, koopt 100 procent hernieuwbare elektriciteit in en ondersteunt haar klanten bij het verminderen van hun ecologische voetafdruk van verpakkingen.
Met een groot gevoel voor MVO kiest het bedrijf niet alleen bewust haar grondstoffen en productietechnieken, maar neemt zo ook het welzijn van haar medewerkers zeer serieus, zich bewust zijnde van het feit dat deze mensen de succesfactoren zijn van een goedlopende organisatie. Zíj zorgen er uiteindelijk voor dat de juiste producten in de juiste kwaliteit en op het gewenste tijdstip worden geleverd. Dit betekent dat ergonomie een sleutelrol speelt bij de aanschaf van gereedschappen en productiemiddelen, maar ook bij het inrichten van de bedrijfsruimtes. Toen de verlichting in de productiehallen aan vervanging toe was, is dan ook besloten om expertise aan te trekken op alle relevante vlakken. Enerzijds werd deze gevonden bij itsme Lighting Technology en Rofianda als onafhankelijk lichtadviseurs en leveranciers, anderzijds in specialisten op het vlak van gezondheid en welzijn. Ook de ervaring en wensen van de werknemers zelf is niet vergeten.
De nieuwe verlichting werkt als een soort ‘paraplu van licht’: geen puntbelasting qua lichtniveau, maar overal hetzelfde niveau zonder schaduwwerking.
Effect van licht
De meeste mensen weten inmiddels wel dat verlichting invloed heeft op het bioritme en welzijn en hiermee op het functioneren van mensen. Ronald Gronsveld, directeur/eigenaar van Rofianda, maar bovenal verlichtingsspecialist, weet zijn kennis hierover te vertalen naar de juiste lichtoplossing voor een specifieke omgeving. Gronsveld: ‘De juiste verlichting kiezen is niet eenvoudig, omdat er veel factoren relevant zijn. Je begint met de grootte van de ruimte en de specifieke werkzaamheden die daar worden uitgevoerd. Op basis daarvan bepaal je de gewenste lichteigenschappen, die je vervolgens moet realiseren door techniek. Hierin spelen zowel de armatuur met bijbehorende kleurtemperatuur en de stralingshoek een rol, maar ook lichtintensiteit.’
‘Ondanks deze complexiteit is het belangrijk hier alle aandacht aan te geven, zeker voor een bedrijf als Elopak. Ten eerste draait de organisatie 24 uur per dag met drie shifts. Mensen die in de nacht werken, zijn gebaat bij een verlichting die hen niet belemmert om in slaap te komen wanneer ze in de ochtend thuiskomen. Tegelijkertijd moet diezelfde verlichting zodanig zijn dat het werk efficiënt, maar bovenal veilig is uit te voeren. Daarnaast wordt er gewerkt met grote machines die nauwkeurig moeten worden ingesteld. Last but not least; het bedrijf is deels een drukkerij waarin dagelijks de gedrukte verpakkingen moeten worden beoordeeld op drukkwaliteit. De juiste weergave van de kleur is essentieel en uitsluitend mogelijk met zeer goede verlichting. Of andersom gezegd: Een verkeerde keuze in licht kan leiden tot een oncomfortabele werkomgeving waar kwaliteit, veiligheid en efficiëntie afnemen.’
Nulmeting
Om voor Elopak de juiste verlichting te vinden, is in samenwerking met itsme Lighting Technology gestart met een nulmeting vanuit een site-survey. Hierbij werd de bestaande situatie in kaart gebracht, waarbij ook de bestaande vraagstukken en problemen zijn meegenomen. Marko Wagenaar, bij Elopak verantwoordelijk voor de installatietechniek, is praktisch vanaf het begin bij het project betrokken: ‘Uiteraard lag het voor de hand om onze oude tl-verlichting te vervangen door energiezuinige led. Ik ben echter kritisch en was niet van plan om over te stappen op led óm het overstappen. Ondanks alle voordelen betekent led immers ook de introductie van hogere harmonischen en vervuiling van het net. En juiste deze netkwaliteit, Power Quality, is voor ons bedrijf van groot belang in het kader van continuïteit en veiligheid. Dit waren zeker thema’s die ik in de discussie wilde meenemen. Daarbij vond ik het belangrijk om aan te geven dat ik open sta voor alle oplossingen en niet klakkeloos voor led zou kiezen.’
Met behulp van Yannick Dusarduijn, verlichtingsconsultant bij itsme, werd de oude situatie geanalyseerd. Dusarduijn: ‘De conclusies die we voor Elopak trokken, passen bij een problematiek die bekend is bij veel andere, oudere productiehallen waar tl wordt toegepast. De armaturen zijn indertijd vaak geïnstalleerd op basis van de machineconfiguratie op het moment dat het bedrijf startte. De verlichting wordt dan boven het hart van de machine geplaatst, maar de kans dat de configuratie van de machineopstelling eeuwig hetzelfde blijft is praktisch nul. Door het verplaatsen of vervangen van machines hangen de armaturen in deze hallen inmiddels allang niet meer boven het hart van de machine, waardoor deze niet meer optimaal worden aangelicht.’
‘Daar komt bij dat tl naar beneden straalt, waardoor schaduwwerking op de vloer ontstaat en de bovenkant van de hal vaak donkerder blijft. Dit geeft een gevoel van een kleinere ruimte, wat bij Elopak wordt versterkt omdat de hallen zelf al relatief laag zijn. Ook naast de machines ontstaan schaduwen waardoor het gewenste uniforme lichtbeeld ontbreekt.’
‘De lichtniveaus waar de verschillende werkzaamheden om vragen, kunnen wel een factor drie uit elkaar liggen’
Met tl ontstaan schaduwen, waardoor het gewenste uniforme lichtbeeld ontbreekt.
Lichtniveau
Verder is er vanuit de Richtlijn Binnenverlichting gekeken wat de minimaal benodigde hoeveelheid licht moet zijn op de verschillende werkplekken. Dit leidde voor de uiteenlopende locaties tot verschillende waarden. Het instellen van de drukpersen (bij het wisselen van een product), vraagt een nauwkeurigheid van millimeters en vereist dus een goede verlichting. Tijdens het drukken hoeven de medewerkers de machines alleen globaal in de gaten te kunnen houden, wat de benodigde verlichting weer minder spannend maakt. Daarnaast worden in de hallen ook de drukproeven gecontroleerd waarvoor weer verlichting nodig is die het daglicht benadert. Gronsveld: ‘De lichtniveaus waar de verschillende werkzaamheden in een hal om vragen, kunnen soms wel een factor drie uit elkaar liggen. Nu kun je ervoor kiezen om de verlichting op alle werkzaamheden afzonderlijk af te stellen. Qua wetgeving zit je dan goed, maar het maakt de ruimte bijzonder onrustig. Ook wanneer je per hal een lichtniveau zou kiezen, ontstaan er bij Elopak problemen vanwege het heftruckverkeer. De heftruckchauffeurs rijden voortdurend van de ene hal naar de andere en krijgen door de grote verschillen in verlichting tussen de hallen onderling te maken met een disbalans tussen hetgeen hersenen en ogen waarnemen. Dit levert een merkbare mate van discomfort op wat onnodig vermoeiend is. Een probleem dat bij Elopak in de oude situatie ook aan de orde was.’
De metingen gaven tot slot aan dat er met een lichttemperatuur van 5.500 - 6.000 K sprake was van een relatief groot aandeel blauw in het lichtspectrum. Dit verstoort de biologische balans van mensen, wat onder meer nadelig is voor werknemers die ‘s nachts werken. Door het overschot aan blauwlicht dat zij in de nachtelijke uren binnen krijgen, is het lastiger om vervolgens thuis in slaap te komen.
Nieuwe verlichting
In samenspraak met Rofianda is door itsme Lighting Technology een nieuw lichtplan opgesteld waarmee mensen efficiënt, veilig en comfortabel hun werkzaamheden kunnen uitvoeren. Dusarduijn: ‘De problemen van schaduwwerking en de inhomogeniteit van de oude verlichting was een eerste aandachtspunt. Om dit op te lossen wilden we graag een soort ‘paraplu van licht’ in de hallen aanbrengen. Geen puntbelasting qua lichtniveau, maar overal hetzelfde niveau zonder schaduwwerking. Dit brengt veel rust met zich mee, waardoor werknemers kunnen focussen op hun werk. En voor de heftruckchauffeurs betekent het dat zij niet voortdurend hoeven te wennen aan een ander soort verlichting wanneer ze een andere hal binnenrijden.’
Op basis van de uiteenlopende eisen is voor de hallen gekozen voor een lijnverlichting met ITL (inventive trunk lineair) Light-armaturen. Deze armaturen hebben een bolle lichtkap met een uitstraalhoek van 160°. Dit betekent dat ze niet alleen naar beneden, maar ook opzij stralen. Hierdoor kom de verlichting al vrij snel op de muren terecht en verlicht zo ook de ruimte bovenin de hallen. Gronsveld: ‘Wanneer je de armaturen zodanig ophangt dat de overlapping van het licht ongeveer op 4 meter hoogte ontstaat, dan heb je op de grond een volledig homogene verlichting met overal hetzelfde lichtniveau en nauwelijks tot geen schaduwwerking. Het maakt de ruimte in de beleving bovendien groter.’
‘We wilden graag een soort ‘paraplu van licht’ in de hallen aanbrengen’
Alle armaturen zijn verder voorzien van de juiste kwaliteit drivers die vervuiling van het net minimaliseren. Zij hebben een lichttemperatuur van 5.200 K waarmee goede contrastwaarden ontstaan en er voldoende verlichting is om alle werkzaamheden goed uit te voeren. Gronsveld: ‘Er zijn altijd wel mensen die menen dat het overschot aan licht op werkplekken waar dit niet nodig is, onnodig veel energie kost. Sec gezien is dat waar. Maar geloof me, een medewerker die uitvalt of minder presteert doordat hij vermoeid raakt door de verschillende lichtniveaus, is vele malen kostbaarder dan die paar procent energie die je op die paar lampen bespaart. Als je op deze manier met energiebesparing omgaat ben je in mijn optiek verkeerd bezig.’
De armaturen zijn zo opgehangen dat de overlapping van het licht ongeveer op 4 meter hoogte ontstaat. Dit zorgt op de grond voor een volledig homogene verlichting met nauwelijks tot geen schaduwwerking.
Uitzonderingen
Niet overal hangen dezelfde lampen bij Elopak. In hal 6 is een aparte acculaadruimte aanwezig waar niet de ITL, maar de waterdichte armaturen van het type LTU zijn toegepast. Deze hangen ook in de toegangssluis aansluitend op deze hal én in de geluidsomkastingen die om de machines in hal 5 staan. Verder zijn boven de tafels waar de drukproeven worden gecontroleerd zogenaamde ‘zonlichtlampen’ ingezet. Dit zijn lampen van een bijzonder type, waarvan het lichtspectrum voor 99 procent overeenkomt met zonlicht. Om dit mogelijk te maken zijn de afgelopen jaren technische ontwikkelingen gedaan waarmee de traditionele gaten in het groene en niet-zichtbare ‘ver-rood’-spectrum zijn gedicht. Deze lampen zijn hiermee ideaal geschikt voor kwaliteitscontroles, maar worden daarnaast ook succesvol toegepast in de tuinbouw.
Noodverlichting
Met het vervangen van de verlichting heeft Elopak ook de kans aangegrepen om de besturingskasten en noodverlichting te wijzigen. Zo zijn de vluchtwegarmaturen geïntegreerd in de lichtlijn en worden deze nu centraal in plaats van decentraal aangestuurd. Dit betekent dat er een aparte schakelkast voor de noodverlichting is gerealiseerd en dat een noodvoeding in geval van een calamiteit de verlichting met 100 lux laat branden, in plaats van de minimaal vereiste 50 lux. Deze voeding wordt ook gebruikt wanneer groot onderhoud wordt gepleegd en het nodig is de volledige fabriek spanningsloos te maken. Verder is hiermee het onderhoud vereenvoudigd en dus goedkoper.
‘We besparen door de overstap naar ledverlichting zo’n 50 - 60 procent op ons energieverbruik voor verlichting’
Een aparte schakelkast voor de noodverlichting regelt dat bij calamiteiten de verlichting met 100 lux brandt, in plaats van de minimaal vereiste 50 lux.
Samenwerking
De samenwerking tussen de lichtadviseur, -leverancier en klant verliep zeer goed. Dusarduijn: ‘Na een pilotproject in 2018 werd de opdracht gegeven om de verlichting in alle hallen te vervangen. Direct bij het eerste gesprek zaten we al aan tafel met zowel Marko Wagenaar als met mensen van de werkvloer. Een duidelijk signaal dat Elopak maximaal waarde hecht aan de mening en ervaring van hun medewerkers. Het bedrijf vroeg ons ook om uitleg te geven over verlichting. Wat het effect is op het welzijn van mensen, welke gevolgen dit heeft voor de kwaliteit van de werkzaamheden en de veiligheid tijdens het uitvoeren ervan. Hierdoor betrek je mensen en creëer je draagvlak voor de veranderingen. Dat het bedrijf een HSE-medewerker in het project betrok, geeft eveneens aan hoe groot de zorg is voor het welzijn van de medewerkers.’
Ook de samenwerking met Wagenaar liep wat de lichtspecialisten betreft erg prettig. Dusarduijn: ‘Marko Wagenaar heeft verstand van zaken. Hij laat zich niet zomaar alles vertellen, maar staat wel open voor de voorstellen die wij doen. Zo kun je tl-verlichting niet zomaar een-op-een door led vervangen zonder technische maatregelen te nemen om piekbelasting van de groepen te voorkomen. Deze maatregelen hebben wij dan ook mogen nemen door begrenzers te plaatsen, die tevens voorkomen dat het bedrijf wordt afgerekend op piekvermogens. Daarnaast was hij in staat om kennis te delen, zodat wij de uitgangssituatie en de wensen maximaal konden inschatten.’
Eindresultaat
In de zomermaanden zijn de nieuwe armaturen geplaatst en heeft iedereen kennis kunnen nemen van het ‘wauw’-effect bij de eerste keer inschakelen van de verlichting. Wagenaar: ‘Inmiddels is iedereen gewend aan de nieuwe situatie en profiteren we daadwerkelijk van een gelijkmatig en constant lichtniveau in alle hallen. De heftruckchauffeurs zijn tevreden, de mensen van de nachtploeg constateerden een verbetering bij het slapen gaan en daar waar de drukproeven worden gecontroleerd is ruime waardering uitgesproken voor de zonlichtlamp. Bovendien besparen we door de overstap naar ledverlichting zo’n 50 - 60 procent op ons energieverbruik voor verlichting.’ Om de effecten te monitoren, heeft Elopak ook na plaatsing van de nieuwe armaturen metingen uitgevoerd. Wagenaar: ‘Naar aanleiding hiervan zijn uiteindelijk nog vier extra lampen geplaatst, maar verder was het niveau overal dik in orde. De komende jaren zullen we overigens door metingen op de vastgelegde meetpunten in het lichtplan de kwaliteit van de verlichting blijven monitoren. Zo is onder andere te controleren of het beloofde aantal lux op de werkplek aanwezig blijft.’
‘Naast een aantal kleine zaken die we nog moeten afwerken, is de nieuwe verlichting nu helemaal gereed én goedgekeurd door alle medewerkers. Een fijn project met een zeer bevredigend eindresultaat.’
Tekst: ing. Marjolein de Wit - Blok
Fotografie: itsme Lighting Technology, Rofianda
Meer weten over innovatieve technieken en ontwikkelingen?
Meld u dan nu aan voor onze gratis nieuwsbrief.