December 2018
Werk- en woontorens geheel van hout
Van alle materialen heeft hout de minste milieubelasting. Het legt circa 85 procent van de CO2-uitstoot vast en het kan snel en makkelijk prefab worden gemaakt. Dankzij nieuwe technieken als kruislaaghout en persing kunnen zelfs hoge werk- en woontorens worden gebouwd. Met meer dan 85 m wordt Mjøstårnet (Noorwegen) de hoogste ter wereld. Haut (Amsterdam) met 21 verdiepingen doet sinds kort ook mee.
Hout staat bekend als misschien het oudste, in elk geval het meest duurzame bouwmateriaal ter wereld. Tot diep in de Renaissance waren bijna alle gezichtbepalende gebouwen – met uitzondering van kloosters, vestingen, kastelen en andere adellijke panden – uit hout opgetrokken. Circulariteit was integraal onderdeel van het leven. Dat de vastgelegde CO2 in de bodem werd opgenomen als het gebouw in as werd gelegd, dat wist men toen nog niet.
Enkele grote stadbranden in de zestiende en zeventiende eeuw (met dito grote politieke gevolgen) veranderden de toepassing van hout. In 1666 viel bijna de helft van Londen aan de vlammen ten prooi, in 1755 met een verwoestende aardbeving de hele toenmalige stad Lissabon. Steeds meer steden schakelden vervolgens over op steen.
Na de eerste wereldoorlog tijd vond een tweede omslag plaats. Steden schoten de hoogte in. Voor het optrekken van wolkenkrabbers die nu de zichtlijnen van New York, Londen en Amsterdam bepalen, bleken staal, beton en glas de meest geëigende bouwmaterialen. Het gebruik van hout doofde uit. Alleen op kleinere onderdelen – vloeren, deuren, kozijnen en daken – kon hout zich nog handhaven.
Houtskeletbouw
Tot de hippies zich er in de begin jaren zeventig van de vorige eeuw mee gingen bemoeien. Houtskeletbouw kwam in zwang, een techniek die al eeuwen in Scandinavië wordt toegepast. Dragende delen werden weer van hout, geprefabriceerd hout. Daarmee konden huizen snel, makkelijk en tegen veel lagere kosten worden opgericht. Daarnaast wisten de pioniers, in tegenstelling tot de middeleeuwers, dat het lichtgewicht bouwmateriaal niet alleen duurzaam was, maar ook goed voor de gezondheid. Mede dankzij brandvertragers en isolatiemateriaal behoren tocht en brandgevaar in de meeste houten gebouwen nu tot het verleden.
Even sterk als beton
Er was nog één obstakel te overwinnen voordat houten gebouwen de lucht in konden gaan: stijfheid en sterkte. Van nature is gedroogd naaldhout – vuren, lariks, of dennen – minder sterk dan beton of staal. Ook is het minder tegen weersinvloeden bestand. Temperatuur en vocht zorgen voor uitzetting, krimp of rot. Sinds begin deze eeuw is er echter een nieuwe technologie op de markt gekomen: clt (cross laminated timber), ook wel verlijmd kruislaaghout genoemd. Houtvesters kiezen daarvoor gedroogd naaldhout op dezelfde sterkte uit en brengen die als lamellen van 16:51 mm en 60:240 mm bij elkaar. Deze lamellen worden vervolgens onder een druk van 60 ton/m2 tot bouwdelen verlijmd, balken en panelen die meer dan 20 m kunnen overspannen en nauwelijks 2 mm tussen kop en kont afwijken.
Mjøstårnet
Na een aanvankelijk trage start rond 2010 – met slechts enkele verdiepingen – zijn er de laatste jaren steeds hogere houten gebouwen verrezen. Met ruim 50 m gold ‘Treet’ in Bergen (Noorwegen) tot vorig jaar als de hoogste wolkenkrabber ter wereld die geheel uit hout is opgetrokken. Straks spant Mjøstårnet, 140 km ten noorden van Oslo, de kroon. Mjøstårnet betekent ‘toren aan de Mjøsa’, het grootste meer van Noorwegen waaraan dit kantoor van ab Invest, opdrachtgever, ligt. Na de zomer van 2018 hebben de Noren de vlag uitgestoken voor het bereiken van het hoogste punt, 85,4 m.
Hoofdaannemer Moelven – wiens fabriek op 15 km van de locatie Brumunddal ligt – heeft daarvoor bergen verzet en gebruikgemaakt van de laatste bim-technieken. Want dat typeert dit soort prefab bouw misschien nog wel het beste: omdat alles van tevoren in de fabriek wordt uitgerekend, zijn de houtverliezen minimaal en past alles precies. De liften en trappen van Mjøstårnet bestaan uit gekruisd hout (clt), de kolommen, overbruggingen en diagonalen uit gelijmde lamellen (glulam). Dat laatste is gebruikt om, met een snelheid op de onderste delen van een verdieping per week, het groene kantoorgebouw als een sandwich met brandwerende laag in elkaar te zetten.
Haut
Moelven deed ook mee aan de tender van stad Amsterdam voor de aanbesteding van ‘Haut’, het prestigieuze project tussen het toekomstige Bijlmerkwartier en de rap veranderende oever aan de Amstel. Arup kaapte het voor Moelven weg. ‘Haut’ staat zowel voor ‘hout’ als voor ‘haute couture’, een driehoekige slanke houten woontoren van 21 koopappartementen die recent het hoogste Breeam-certificaat in deze categorie van de Dutch Green Building Council heeft gekregen.
Wegens de drassige ondergrond koos aannemer J.P. van Eesteren voor een betonkern. De warmte van de zon, zo karakteristiek voor houtbouw, wordt met triple glas, goede ventilatie en dito zonwering tegengegaan. De appartementen zijn echter onbereikbaar voor de stedelijke middenklasse, met vraagprijzen die door ex-pats en investeerders met ruim 10 procent werden overboden tot bijna anderhalf miljoen euro aan toe.
Tekst: Tseard Zoethout, freelance journalist.
Fotografie: Industrie